Olimpik meselelere devam edelim bugün de… Kuşkum yok; Paris 2024 cinsel yönelimlerin özgürce ortaya konduğu, haklı veya haksız cinsiyetçilik iddialarıyla da anımsanacak. 

Açılış törenindeki büyük tepki çeken ve kapanışta göremediğimiz LGBTQ+ bireylerden sonra özellikle boks, tekvando ve güreş dallarında yarışan bazı kadın sporcuların daha çok erkeğe benzemesi üzerine medyada çok sayıda cinsiyetçi yazı okudum, sosyal medya zaten bu konularda yıkılmaya hazır, yıkılıyordu… IOC kurallarında “katılımcıların yalnızca cinsiyetlerine uygun etkinliklerde yarışmasını sağlamak için cinsiyet doğrulaması kullanılır” diye bir madde var. Ama bu madde neredeyse 60 yıldır, dünyanın bu en kıymetli spor alanında tartışılıyor.

Bu mesele yeni değil. Kökü antik çağa kadar uzanıyor.

Olimpiyat katılımcılarının cinsiyetinin doğrulanması, Rodoslu efsane boksör Diagoras’ın kızı Kallipateira’nın bir antrenör olarak arenaya girmek için erkek gibi giyinerek Olimpik yasalarıçiğnemeye çalıştığı antik Yunanistan’a kadar uzanıyor. Keşfedildikten sonra, antrenörlerin tıpkı sporcular gibi, hepsinin erkek olduğundan daha iyi emin olmak için yarışma alanında çırılçıplak bulunması zorunluluğu getirildi.

***                   

Modern Olimpiyatların kurucusu Coubertinkadınların oyunlara katılmasına karşıydı ve 1896’daki ilk oyunlarda Atina’ya kadınları sokmadı. Buna rağmen, kadınlar 4 yıl sonra 1900 yılında Paris’teki Olimpiyatlara iki spor branşında katıldılar: Tenis ve golf. İngiliz Charlotte Cooper tenis ve Amerikalı Margaret Abott golf yarışmalarında birinci oldular.

“Gerçekten kadın mı?” tartışmaları bazı Saksonyalı kadınlar üzerinden başladı. 1960’lı yıllarda, kadın sporcuların biyolojik cinsiyetlerini doğrulamak için zorunlu testler uygulanmaya başlandı.Bazı sporcu kadınlar cinsiyet kimliklerini “kanıtlamak” için aşağılayıcı testlere de tabi tutuldu. Bu genellikle doktorların ve diğer tıp uzmanlarının önünde cinsel organlarının görsel muayenesini içeriyordu. IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi) tarafından zorunlu kılınan “cinsiyet doğrulama” testleri daha sonra uluslararası spor örgütleri tarafından da uygulandı. Bu tür uygulamaların temelinde, özellikle sporda iyi olan bir kadının belki de kadın kılığına girmiş bir erkek olabileceği gibi bir dizi sorunlu varsayım vardı.  Bu testler başlangıçta görsel muayenelerle yapılırken, daha sonra genetik testlere dönüştü. Sporcular, kromozom testleri veya hormon seviyelerini ölçen testler gibi biyolojik değerlendirmelerden geçmek zorunda kalıyordu.

Cinsiyet doğrulama testleri, zaman içinde birçok tartışmaya yol açtı. Testlerin insan onurunu zedeleyici olduğu, ayrıca birçok kadını haksız yere yarışmalardan dışladığı eleştirildi. Bazı kadın sporcular, biyolojik olarak kadın olmalarına rağmen, doğal olarak yüksek testosteron seviyeleri nedeniyle yarışmalardan menedildi. Bu tür vakalar, cinsiyet kimliği ve biyolojik cinsiyet arasındaki karmaşık ilişkiyi yeniden gündeme getirdi.Günümüzde Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC), cinsiyet doğrulaması konusunda daha hassas ve bilimsel yaklaşımlar benimsiyor. Testosteron seviyeleri gibi biyolojik faktörler göz önünde bulundurularak, sporcuların belirli bir cinsiyet kategorisinde yarışmaya uygun olup olmadığı değerlendiriliyor. Ancak bu uygulamalar halen tartışma konusu olmaya devam ediyor, çünkü hem bilimsel doğrulukları hem de etik boyutları üzerinde ciddi eleştiriler var.

Uzun yıllar süren eleştirilerden sonra, IOC bu tür uygulamaları 1999’da durdurdu. Cinsiyet kimliğinin fizyolojik ve sosyo-psikolojik karmaşıklıklarını tanımayan eski cinsiyet testleri yerine, IOC gizlilik, kapsayıcılık ve katılım gibi temel insan haklarına öncelik veren yeni bir dizi yönerge getirdi. IOC, diğer uluslararası örgütleri cinsiyete ilişkin daha kapsayıcı anlayışlara yönlendirme umuduyla çerçeveyi ortaya koyarken, yönergeler hala tartışmalı.

Bazı kuruluşlar, bir sporcunun “gerçek” cinsiyet kimliğini test etmek ve kanıtlamak için alternatif yaklaşımlar benimsemeyi tercih etti - örneğin, Dünya Atletizm Federasyonu testosteron testlerini kullanmaya devam ediyor.

Paris 2024’te de “çok güçlü, çok başarılı veya çok erkeksi” görünen birçok kadın sporcu hedef alındı. Cinsiyete dayalı spor bedenlerinin en fazla incelemesine maruz kalanlar çoğunlukla beyaz olmayan sporcular. Bu tür suçlamalardan kaçınmak için birçok sporcu kadın, bilim insanlarının “vurgulanmış kadınlık” olarak adlandırdığı uzun kirpikler, mücevherler, makyaj, boyalı tırnaklar ve açıkça kadınsı kıyafetler giyiyor. Bunun nedeni performanslarını artırmak değil, izleyicilere ve eleştirmenlere kadınlıklarını gösterme telaşı olarak görülüyor. Sınırlı kadınlık versiyonlarını karşılayan ikna edici bir performans sunmazlarsa, cinsiyetlendirilmiş bedenlerinin gözetimi, kamuoyu saldırısı ve çevrimiçi tacizle de karşı karşıya kalıyorlar ve kaldılar.

Paris Olimpiyat ve Paralimpik Oyunları, yüzde 50 kadın katılımıyla ilk “cinsiyet eşitliği” sağlayan oyunlar olarak kutlansa da başta da dediğim gibi “en cinsiyetçi” organizasyon olarak anımsanacak.