Geçenlerde yazmıştım, önemsediğim iki sözlükten biri olan Oxford Sözlüğü 2024 yılı için “brain rot” terimini yılın kelimesi olarak seçmişti. Ve dünyanın giderek daha zor bir hale geldiğini ortaya koyan sözcüğü ise Merriam-Webster Sözlüğü seçti. Onlara göre yılın kelimesi ‘polarization’, yani kutuplaşma.
Bu kelime seçimleri bizde pek önemsenmiyor ama gelişmiş kültür ülkelerinde çok değerli bulunuyor. Bence de pek kıymetli… Peki sözlükler neden yılın kelimesi seçiyorlar? Bu sorunun karşılığını arayalım
Sözlüklerin yılın kelimesini seçmesi, genellikle dilin zaman içindeki evrimini ve toplumların düşünce dünyasındaki değişimleri yansıtma amacı taşıyor. Bu seçimler, dildeki dönüşümlerin ve toplumsal olayların bir aynası olarak görülmeli.
Yılın kelimeleri, o yıl boyunca öne çıkan toplumsal, kültürel, siyasi veya teknolojik trendleri yansıtır. Pandeminin etkili olduğu yıllarda “karantina” ya da “aşı” gibi kelimeler seçilmişti. Kelimeler, dilin nasıl değiştiğini ve geliştiğini gösteriyor. Yeni kelimelerin veya eski kelimelerin yeniden popülerleşmesi, bu değişimin bir parçası…
Küresel tartışmalar ve endişeler de burada önemli rol oynuyor elbette. Yılın kelimesi, o yılın küresel meselelerini ve insanların neye odaklandığını ortaya koyar. Örneğin, çevre sorunlarının önem kazandığı bir yılda “iklim acil durumu” gibi bir kelimenin seçilmesi boşuna değil.
Dil bilincini artırmak da önemseniyor. Bu seçimler, insanların dil üzerindeki farkındalığını artırır ve onları kelimelerin anlamları, kökenleri ve kullanımları hakkında düşünmeye teşvik ediyor. Yılın kelimesi seçimi, dilin canlı bir yapı olduğunu vurgular ve kamuoyunun ilgisini çekerek dilbilimsel tartışmalara katkı sağlıyor. Bu seçimler, genellikle geniş katılımla yapılıyor ve yalnızca bir kelime belirlemekten ziyade, o yılın ruhunu yakalamayı hedefliyor. Ayrıca, dilin toplumun bir aynası olduğunu göstererek insanların gündemle bağ kurmasını sağlıyor.
Oxford’un seçtiği Brain rot kelimesi bence en iyi örneklerden biri oldu. Günümüz dijital ve sosyal medya çağında sıkça kullanılan bir tabir haline gelen Brain Rot'un anlamı büyük:
Zihinsel çürüme veya tembelleşme: Aşırı derecede önemsiz, yüzeysel ya da düşük kaliteli içerik tüketimi sonucunda zihinsel kapasitenin zarar görmesi, odaklanma süresinin azalması ve genel olarak zihinsel yorgunluk yaşanmasını ifade ediyor. Özellikle sosyal medya, videolar, oyunlar veya sürekli çevrimiçi olmanın yarattığı etkilerle ilişkilendiriliyor.
Kullanıldığı Bağlamlar: Sosyal medyada saatlerce vakit geçirirken sürekli kısa, eğlenceli ama faydasız içeriklere maruz kalma durumunu tanımlar. En iyi örnek, “Watching TikTok for hours gave me brain rot.” (Saatlerce TikTok izlemek beynimi uyuşturdu.) zellikle dikkat gerektiren kitap okuma, derin düşünme veya yaratıcı aktiviteler yerine, pasif eğlencelere aşırı zaman harcama anlamında da kullanılır.
Gelelim kutuplaşmaya… İngilizce’nin en bilinen kaynaklarından Merriam-Webster, internet sitesindeki açıklamayla yılın kelimesini ‘polarization’ olarak seçti. Bu tercih, özellikle Amerika Birleşik Devletleri'ndeki seçimlerin yarattığı ideolojik ayrışmaların ve toplumdaki keskin bölünmelerin bir yansıması olarak değerlendirilmektedir.
“Polarization” terimi, toplumların görüş, inanç ve çıkarlarının zıt uçlarda yoğunlaştığı durumları ifade ediyor. Son yıllarda, özellikle sosyal medyanın etkisiyle, bireyler kendi görüşlerini pekiştiren içeriklerle daha fazla karşılaşıyor ve farklı bakış açılarına daha az maruz kalıyor. Bu durum, toplumsal uyumun zayıflamasına ve çatışma ortamlarının güçlenmesine neden oluyor.
Kelime en çok ABD medyasında başkanlık seçimleri sırasında halk arasındaki ayrışmaya dikkati çekmek için kullanılmış. Polarization terimi aynı zamanda dünya genelinde toplumsal konularda yıl boyu ortaya çıkan yeni çatlakları vurgulamak amacıyla da tercih edildi.
Sözlüğün tanımına göre polarization kelimesinin anlamı şöyle: “İki zıt uç arasındaki fikir ayrılığı, özellikle bir grup ya da toplumun fikirlerinin, inançlarının veya çıkarlarının bir yelpaze üzerinde dağılması yerine zıt uçlarda yoğunlaştığı durum.”
Merriam-Webster sözlüğü, kelimenin popülaritesinin ‘gerçek’ ile ‘sahte’ arasındaki çizginin giderek bulanıklaşmasının artması nedeniyle 2023’te de ‘otantik’i seçmişti.
Başka sözlüklere de bakalım:
Collins İngilizce Sözlüğü, 2024 yılı için yılın kelimesi olarak “brat” kelimesini seçti. Brat, geleneksel olarak “şımarık çocuk” anlamına gelirken, son dönemde farklı bağlamlarda yeniden popülerlik kazanmıştır. Özellikle sosyal medyada ve popüler kültürde, belirli bir karakter tipini ya da tavırları tanımlamak için kullanılmaktadır.
Bu kelimenin seçilmesinin ardındaki sebepler arasında, toplumda bireylerin kendilerini ifade ederken kullandıkları dile dikkat çekmek ve bu kelimenin güncel bağlamdaki kullanımının yaygınlaşması gösterilmektedir. Ayrıca, kelimenin hem mizahi hem eleştirel bir ton taşıması, modern kültürde ilgi çekici bulunmuş.
Collins’te bu yıl listeye giren bir diğer kelime ise Amerikalı yıldız şarkıcı Taylor Swift’in tüm dünyayı kasıp kavuran Eras Tour’undan esinlenerek ortaya çıkarılan ‘Era’. Collins ekibi kelimeyi ‘kişinin hayatına veya kariyerine damga vuran dönem’ olarak tanımladı.
‘Çok da önemli olmayan şeyler hakkında uzun uzun konuşmak, gevezelik ve ham hayal’ anlamına gelen ‘Delulu’ kelimesi de bu yılın listesinde yer aldı.
Macquarie: Enshittification
Macquarie Sözlüğü'nün 2024 yılı için seçtiği “enshittification”, dijital ekonomide özellikle sosyal medya platformlarının ve büyük teknoloji şirketlerinin kötüleşme sürecini ifade eden bir terim. Bu kelime, teknoloji gazetecisi Cory Doctorow tarafından türetilmiş.
Enshittification şu süreci tarif ediyor: Platformlar başlangıçta kullanıcıları kendine çekmek için çok iyi hizmet verir. Örneğin, kullanıcı dostu arayüzler, düşük maliyet veya cazip içerik önerileri sunar. Kullanıcılar platforma alıştığında, platform giderek daha fazla reklam ve ticari içerik ekler. Kullanıcı deneyimi kötüleşmeye başlar. Son aşamada platform, kullanıcıların ve reklamverenlerin ihtiyaçlarını tamamen göz ardı eder ve yalnızca kısa vadeli kazançlarına odaklanır. Bu, kullanıcılar için platformun “katlanılmaz” hale gelmesine yol açar.
Dictionary.com: Demure
Dictionary.com, 2024 yılı için yılın kelimesi olarak “demure” kelimesini seçti. “Demure”, İngilizcede genellikle bir kişinin tavırlarını ve davranışlarını tanımlamak için kullanılan bir sıfat…
Demure'un Anlamları: Mütevazı ve ağırbaşlı: Özellikle bir kişinin davranışlarının utangaçlık, çekingenlik ya da zarif bir ciddiyet taşıdığını ifade eder. Eski moda bir şekilde alçakgönüllü: Genellikle kadınlar için, alçakgönüllü ve sade bir zarafeti ifade etmekte kullanılır. Örneğin, demure kıyafetler genellikle abartısız, sade ve geleneksel olarak kabul edilir. Ironik veya eleştirel bir şekilde mütevazılık: Bazı durumlarda, bir kişinin sahte bir alçakgönüllülük sergilediği anlamına da gelebilir.
Eski bir patronumuzun sözü aklımızdan çıkmaz: Çok da mütevazı olma inanırlar!
Peki Türkiye’de yılın kelimesi ne olmalı? Bir sonraki yazıda tartışalım.