Bugün 18 Mart, Şehitleri Anma Günü… İzmir Atatürk Lisesi Eğitim Vakfı Başkanı İhsan Tutum, okulun kayıtlı ve kayıtsız olan şehit ve gazilerini anlattı

Bugün 18 Mart, Şehitleri Anma Günü… İzmir Atatürk Lisesi'nde okurken, vatan topraklarını kurtarmak için hiç tereddüt etmeden okul sıralarından cepheye koşan kahramanlar, şehit düştüler, gazi oldular. İzmir Atatürk Lisesi Eğitim Vakfı Başkanı İhsan Tutum, okulun beşi tescilli 20'den fazla şehidi, yine 12'si kayıtlara geçmiş sayısız gazisi olduğunu anlattı. Atatürk Lisesi, vatansever kahramanlarıyla gurur duyuyor ve onları şükranla yad ediyor...

İzmir Atatürk Lisesi, 1888 yılından bu yana, çeşitli isimler altında tam 134 yıldır eğitim veriyor. Eğitimde başarılarıyla, yetiştirdiği çok kıymetli insanlarla öne çıkan Atatürk Lisesi, aynı zamanlarda Çanakkale Savaşı'nda, Kurtuluş Savaşı'nda vatan uğruna şehit düşmüş ya da gazi olmuş kahramanların okuludur.

Çanakkale Savaşı, 3 Kasım 1914 ile 18 Mart 1915 tarihleri arasında denizde, 25 Nisan 1915 ile 9 Ocak 1916 tarihleri arasında Gelibolu'da karada yapıldı. Çanakkale Savaşı'nda, Kurtuluş Savaşı'nda şehit düşen Atatürk Lisesi öğrencilerinin isimleri ortaya çıkarılamıyor ancak gazilerinden bir kısmı tespit edildi.

O kahramanları 18 Mart Şehitleri Anma Günü ve Çanakkale Deniz Zaferi'nin yıldönümünde rahmetle, saygıyla, minnetle anıyoruz.

İzmir Atatürk Lisesi Eğitim Vakfı Başkanı İhsan Tutum, Atatürk Lisesi'nin 1966 mezunlarından. Ağabeyi de bu okuldan mezun olmuş, oğlu da… Atatürk Lisesi'ne yürekten bağlı bir vatansever… İzmir Büyükşehir Belediyesi'nde Şehir Plancısı olarak yıllarca hizmet veren İhsan Tutum ile birlikte tarihi okulun içinde yer alan İl Eğitim Tarihi Müzesi'ni gezdik. İhsan Bey, Egedesonsöz Yayın Koordinatörü Muhittin Akbel'e Atatürk Lisesi'nin kahramanlarını anlatırken, 'Atatürk Lisesi ailesi olarak, İzmir olarak o kahramanlarımızla gurur duyuyoruz. Onları şükranla anıyoruz' dedi.

HİÇ TEREDDÜT ETMEDEN OKULU BIRAKIP CEPHEYE KOŞUYORLAR
İhsan Bey, Atatürk Lisesi, o zamanki adıyla İzmir Mekteb-i Sultanisi öğrencileri, Çanakkale Savaşı'na katılmaya nasıl karar veriyorlar?

- Çanakkale'de, Trablusgarp'da, Balkanlar'da korkunç savaşlar yaşandı. Sadece Çanakkale cephesinde müthiş bir zafer kazanıldı. Ancak bu zaferin bedeli binlerce, on binlerce şehidimizin kanıyla ödenmiştir.

Birinci Dünya Savaşı başladıktan bir süre sonra Padişah V. Mehmet Reşat, Sultani mekteplerinin 10. sınıf öğrencilerinin, yani bugünkü karşılığı olarak lise ikinci sınıf öğrencilerinin de askere alınmasıyla ilgili 27 Mayıs 1915 tarihinde İrade-i seniyye (Padişahın bizzat tebliğ ettiği emir) çıkarıyor. İrade-i seniyye'de deniyor ki; Sultani mekteplerinin 10. sınıflarındaki öğrenciler, eğer isterlerse, kendi arzularıyla savaşa katılabilirler. Herhangi bir zorlama yoktur burada. Gönüllülük esastır. 11 Mayıs'ta İstanbul'da liseli öğrenciler, bir toplantı yapıyorlar ve savaşa katılmaya karar veriyorlar. İzmir Mekteb-i Sultanisi 10. Sınıf öğrencileri de, İstanbul'daki hareketten yola çıkarak, 27 Mayıs'ta savaşa katılmaya karar veriyorlar. Okulumuzun 11. Sınıf öğrencileri de asteğmen olarak savaşa katılıyor.

GENELKURMAY DOKÜMANLARI VE 70 BİN BELGE İNCELENDİ
Bu bilgilere ulaşırken, hangi kaynaklardan yararlandınız?

- Mezunlarımızdan Nail Esmer, İstanbul'da çok büyük bir sahaftır. Babası İkiçeşmelik'te müezzindi, sahaftı. İstanbul'da sahaflar çarşısında en önemli sahaflardan biriydi Nail bey. Çeşitli nedenlerden dolayı İzmir'e taşındı ve biz onu yakaladık, Atatürk Lisesi'nin arşivindeki belgeleri incelemesini istedik. O çalışmada çok önemli bilgilere ulaştık. El yazması eski Osmanlıca'yı çok iyi okuyan biri olan Nail Esmer ile birlikte okulumuzun şehitlerini, gazilerini tespit edebilmek için çok yoğun çaba harcadık. Genelkurmay Başkanlığının yayınladığı İzmir'in şehitlerinin isimlerinin, bilgilerinin yer aldığı dokümanlara ulaştık. İzmir, diğer şehirlere nazaran, daha uzun süre işgal altında kaldı. Milli Eğitimin, askeriyenin, okulların arşivleri yok oldu işgal sırasında. Fakat Atatürk Lisesi'nin arşivi çok zengindi, tamamı olmasa da önemli bir kısmının korunduğunu düşünüyoruz. 70 bin belge didik didik incelendi ve önemli sonuçlara ulaşıldı. Genelkurmay'ın dokümanlarında, Çanakkale savaşlarında İzmirli 2 bin 400 şehidin adı geçiyor. Ama bu şehitler, askeri kanattan askere gitmiş, savaşmış şehitler. Sivil kanattan şehitler, gaziler, güvenli biçimde kayıtlara geçmemiş. Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Tarih Bölümü Başkanı Prof. Dr. Nuri Köstüklü ile yaptığım görüşmelerde ve hocanın yayınlarında, birçok Sultani'nin, öğrencilerinin savaşa katılmasına izin verdiğini görüyoruz. 1915-16 yıllarında da birçoğunun mezun vermediğini biliyoruz, diyor Nuri hoca.

O dönemde öğrenciyken askere giden, savaşa katılanların çok büyük bölümü şehitlik mertebesine ulaştı, geriye dönüp okullarını tamamlayamadılar.

DOÇ. ALKAN'A GÖRE, İZMİR SULTANİSİ'NDEN 20 KİŞİ ŞEHİT OLDU
Atatürk Lisesi'nden askere gidip şehit düşenlerin kaç kişi olduğuna dair elimizde net bir bilgi var mı?

- İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mehmet Alkan hocamız, İzmir Sultanisi'nin, yani Atatürk Lisesi'nin o dönemde muhtemelen 20 öğrencisinin savaşa giderek şehit düştüğünü, okula dönemediğini yazıyor. Birinci Dünya Savaşı ve Çanakkale Savaşları yıllarında okulumuz, tek Sultani'dir. Yani Manisa, Tire, Ödemiş, Akhisar, Urla gibi ilçelerden de öğrencileri bünyesinde bulunduruyor. Şehitler arasında beş asteğmene rastlıyoruz. 10. Sınıf öğrencileri er olarak savaşa katılırken, 11. Sınıf öğrencileri asteğmen rütbesi takıyormuş. O dönemde tek lise Atatürk Lisesi olduğuna göre, bu şehit beş asteğmenin okulumuzun öğrencileri olma ihtimali çok yüksek görülüyor. Çünkü Genelkurmay'ın bilgileriyle bizdeki arşiv bilgileri örtüşüyor. Kim o şehit asteğmenlerimiz? Asteğmen Hüseyin oğlu Nusret (Tire), Asteğmen İsmail oğlu Mehmet (Urla), Asteğmen Osman oğlu Rüştü (Urla), Asteğmen Hasan oğlu Hüseyin (İzmir), Asteğmen Hüseyin oğlu Zihni (İzmir).

OKULUMUZ 1917'DE ÜÇ, ERTESİ YIL İKİ MEZUN VERDİ
İkinci ve üçüncü sınıf öğrencileri askere gittiklerine göre, o yıllarda Atatürk Lisesi mezun vermedi herhalde.

- Evet; o yıllarda pek mezun vermedi liseler... Bizim okulda da benzer bir durum var. 1914-15 eğitim öğretim yılında sadece 14 mezun var. Mayıs ayı itibariyle erken mezun oldukları öngörülüyor. 1915-16 eğitim öğretim yılında 16 öğrencimiz mezun olduğu görünüyor. Bu bilgileri de 1999 yılında okulumuzun tarihçesini yazan Melih Tınal'dan öğreniyoruz. O yıllarda okulun yatılı kısmına iki Müslüman öğrenciye karşılık bir gayrimüslüm öğrenci alınıyormuş. Mezun olanların da savaşa gitmeyen gayrimüslüm öğrencilerimizin olduğu düşünülüyor. Esas önemli olan tarih, 1916-17 ve 1917-18 eğitim öğretim yılıdır. 1917'de üç, ertesi yıl iki mezun vermiştir okulumuz. Bu rakamlardan da anlaşılıyor ki, Çanakkale Savaşı'nda şehit olan öğrenci askerlerimizin sayısı, tahminlerin çok çok üzerinde. Gaziler de okullarına dönemediler.

ATATÜRK LİSESİ'NİN GAZİLERİ, KAYIT ALTINA ALINDI
Gazilerin okula dönemediklerini söylediniz. Ulaşılabilen gaziler oldu mu?

- Bunun dışında, okul arşivimizde yaptığımız çalışmalarda, 12 öğrencimizin zarflarını bulduk. 1915'te askere giden öğrencilerimizin, gazilik onuruna ulaştıktan sonra, 1925-26 yıllarında okula yazdıkları mektuplar var elimizde. Gazilerimizin eski Osmanlıca yazdıkları mektupları Latin harflerine döktüm. Mektuplarda bir gazimiz, 'Ben 10. sınıftan ayrıldım, savaşa gittim, dönemedim, Filistin'de esir düştüm' diyor. Bir kısmının askerliği 9 sene sürmüş. Bir başkası yaralanmış, evine dönememiş. 1925-26 yıllarında gelen mektuplarda, okulda kayıtlarının olduğunu, askerde oldukları için tasdikname alamadıklarını belirtiyorlar ve tasdikname istiyorlar. Çünkü lise mezunu olmanın çok büyük avantajları var o yıllarda. Okul idaresi, gerekli incelemeleri yapıyor, 11. Sınıfı okuyamadıkları halde o gazilerimize mezun ediyor, tasdiknamelerini veriyor. Bu çalışma, 12 gazimizin bizim okulun öğrencisi olduğunu tescil ediyor.

ÇANAKKALE SAVAŞI'NDAN KURTULUŞ SAVAŞI'NA…
Gazilerin isimlerini öğrenebilir miyim İhsan Bey?

- 12 gazimizin isimleri kayıtlarımıza geçmiş durumda. Bazılarının okul numaralarını tespit edemedik. 518 Mustafa Vehbi Bey, 492 İsmail Vehbi Bey, Ahmet Lütfü Efendi, 876 Ali Celal Bey, Rahmi Bey, 576 Yusuf Bey, Balıkesir Lisesi'nden nakil gelen Ragıp Bey, 287 Kazım Bey, 4 numaralı İsmail Hakkı Bey, 630 Hakkı Bey, 719 Nevzat Cemal Bey ve 498 Hüseyin Avni Bey. Hepsinin ayrı ayrı öyküleri var. Mesela Ragıp Bey, Balıkesir Lisesi öğrencisiyken, Çanakkale Savaşı'na gidiyor. Gazi olup Balıkesir'e dönüyor. O sırada ailesi İzmir'e taşınıyor. Ragıp Bey de ailesiyle birlikte İzmir'e geliyor, Atatürk Lisesi'ne kaydoluyor. Okula kaydını yaptırdıktan bir buçuk ay sonra Kurtuluş Savaşı için cepheye gidiyor. Ragıp Bey, Kurtuluş Savaşı'nda İstiklal Madalyası aldığını beyan ediyor mektubunda.

İKİ BAŞBAKAN ÇIKARAN BİR OKUL
Atatürk Lisesi, sadece cephelerde kahramanlık gösterip şehit olan, gazi olan öğrencileriyle değil, başbakanlar, bakanlar, yazarlar da yetiştiren bir okul. Onları da analım isterseniz.

- İzmir Atatürk Lisesi, Şükrü Saracoğlu ve Şemsettin Günaltay gibi iki başbakan çıkarmış bir okuldur. Okulumuzun öğretmenlerinden Mustafa Necati, Maşatlık'ta vatanseverleri örgütleyen kişidir. Ahmet Adnan Saygun, okulumuzun öğrencisi; babası Celal Bey matematik öğretmenimizdir. Türkiye'nin ilk kalp cerrahlarından Siyami Ersek, ortaokul bölümünden mezundur. Vasıf Çınar öğrencimiz, ağabeyi Esat Çınar, okulumuzda 45 yıl öğretmenlik yapmış bir değerimizdir. Mahmut Esat Bozkurt, bir kahramanızdır. Yazarlarımız Necati Cumalı, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halit Ziya Uşaklıgil, Atatürk Lisesi'nde aynı sınıfın öğrencileridir. Bunlar gibi birbirinden kıymetli insanlarımız yetişti Atatürk Lisesi'nden… Haklı olarak gurur duyuyoruz, övünüyoruz Atatürk Liseli olmaktan.