Hızla farkına varmamız, daha da hızlı bir şekilde önlem almamız gereken bir konu var; mobbing yani 'iş yerinde psikolojik taciz'. Bu çok önemli konu hakkında maalesef yeterince bilgi sahibi değiliz. Oysa elinizi sallasanız bir psikolojik taciz vakasına çarpacak duruma geldik. Yapılan bazı araştırmalar iş yerinde psikolojik taciz vakalarının cinsel taciz vakalarını kat ve kat geçtiğini gösteriyor. Rakamların çığ gibi büyümesine rağmen maalesef farkındalık henüz olması gereken seviyede değil.
Bunun en önemli nedeni konu hakkında yeterli bilgiye sahip olmamak, bırakın psikolojik tacize uğramamız durumunda haklarımızın neler olduğunu bilmeyi, bize uygulananın taciz olduğunun ve suç olduğunun farkında bile değiliz çoğu zaman. Sabahları işe giderken ayakları geri geri giden, Pazartesi'nin gelişinden korkan, masasına oturduğunda 'bugün beni ne bekliyor' diye düşünüp strese giren, yaşadığı yoğun ve sürekli stres nedeniyle sağlığını kaybeden bir çok mobbing mağdurunun, mağdur olduğunun farkında olmadığına sıklıkla şahit oluyorum. Şahsen karşılaştığım birçok örnekte; sorumlusu olduğu davranışın taciz olduğunu fark etmeyen kişi sayısı da oldukça fazla. Bu yaptığınızın adı taciz farkında mısınız diye sorduğumda suratıma bakıp 'ne münasebet ben tacizci değilim' diyen tacizci sayısı bazen beni ürkütüyor. Örneğin tanıdığım bir yönetici var; çalışanları ile bir konu üzerinde tartışırken sesini yükseltiyor olmasını 'beyin fırtınası'nın bir yöntemi, motive edici ve kişilerin dikkatlerini toplamalarına yardımcı bir araç olarak görüyor; karşısındaki insanların onunla konuşurken gerilmelerini, dolayısıyla sürekli hataya meyil etmelerini ve stresli olmalarını anlayamıyor… Oysa iş arkadaşlarının yanında azar işiten çalışan tüm motivasyonunu kaybediyor ve psikolojik olarak yıpranıyor.
Konunun henüz istenilen boyutlarda tepki almıyor olmasının başka nedenleri de var elbet; bunlardan en önemlisi önlem almaktan, öne çıkmaktan, direnmekten ve çoğu zaman işi kaybetmekten korkuyor olmak. Bir diğeri ise; 'ben kurtulayım, bir an önce geride bırakayım, uğraşacak gücüm yok artık' diyerek istifayı basıp gitmeyi tercih ediyor olmak. Bu nedenle, maalesef psikolojik taciz, çalışanın istifasını sağlayacak bir yöntem olarak da sıklıkla kullanılıyor.
Bu nedenle haklarımızın ne olduğunu konuşmadan önce mobbing kelimesinin ne anlama geldiğini bilmekte fayda var. Mobbing 'Kasıtlı ve sistematik olarak belirli bir süre çalışanın aşağılanması, dışlanması, kötü muameleye maruz bırakılması, küçümsenmesi, kişiliğin saygınlığın zedelenmesi ve buna benzer tutum ve davranışlardır' (tanım alo170.gov.tr adresinden).
Aslında bu tanımdan yola çıkarak en önemli yanlışlardan birini hemen düzeltmekte fayda var; taciz kelimesi akla ilk olarak cinsel tacizi getiriyor, oysa uğradığınız davranışın taciz olarak nitelendirilmesi ve suç olması için illa cinsel tacize uğruyor olmanıza gerek yok. İşyerinde hakarete uğruyor olmanız, birilerinin size bağırıyor olması, yaptığınız işlerin ve performansınızın sürekli ve yersiz yere eleştiriliyor olması, üzerinde çalıştığınız işlerin/projelerin nedensiz olarak elinizden alınması ve iş yerinde pasifleştirilmeniz, dışlanmanız, sahip olduğunuz özelliklerle dalga geçiliyor olması, hakkınızda asılsız dedikoduların çıkarılıyor olması ve saygınlığınıza zarar veriliyor olması, temel kişilik haklarınızın ihlal ediliyor olması, sözlü tacize uğruyor olmanız, kendinize güveninizi sarsacak şekilde görevlerinizi yapmanızın engelleniyor olması gibi kolaylıkla çoğaltılabilecek örneklere maruz kalıyorsanız psikolojik taciz mağdurusunuz demektir. Elbette iş yerinde yaşadığınız her çatışmayı bir psikolojik taciz vakası olarak yorumlamak doğru olmayacaktır, burada anahtar kelime 'sistematik'. Mobbing derken yukarıda da örnekleri olan ve psikolojinizin bozulmasına, performansınızın düşmesine ve hatta yaşama isteğinizin azalmasına neden olan, sürekliliği olan kasti davranışlardan bahsediyoruz.
Bilinen bir diğer yanlış bu taciz tipinin tek uygulayıcısının patron ya da yöneticiler olması. Mobbing; organizasyonel hiyerarşide dikey de olduğu kadar yatayda da sıklıkla karşılaşılan bir durum. Kısacası mesai arkadaşınız/arkadaşlarınız yukarıda örnekleri olan davranışları sistematik olarak sergiliyorlarsa psikolojik taciz mağdurusunuzdur demektir. Ve benim sıklıkla karşılaştığım başka bir yanlış bakış açısı; mobbing erkekler tarafından uygulanır. Hayır, mobbing kadınlar tarafından da uygulanabilir. Kısacası mobbing; yaş, ırk, cinsiyet, ast-üst ilişkisi tanıyan bir olgu değil.
İşyerinde psikolojik tacizin faturası ağırdır. Psikolojik tacize uğrayan kişinin motivasyonu, performansı düşmeye, kendine olan güveni sarsılmaya başlar. Sosyal hayatı, insanlarla olan ilişkileri etkilenir. Sürekli strese maruz kalıyor olmak kişinin sağlığına etki eder, depresyona girmesine ve önlem alınmaması halinde ise çok daha vahim sonuçlara neden olur. İşyerinde yaşanan taciz vakaları kişilerin aile yaşantılarını da derinden etkiler. Diğer taraftan bir kurumda psikolojik tacizin uygulanması ya da uygulanmasına göz yumulması kurumun saygınlığının sorgulanması için iyi bir nedendir.
Her şeyi bir kenara bırakacak olursak etik ve insani değerlere terstir.
İspat etmek oldukça zordur, çünkü çoğu zaman mimik ve jestler, beden dili ve fısıltılar mobbing aracı olarak kullanılır. Ancak bu durum mağdur olmanız durumunda haklarınız olduğu gerçeğini değiştirmez. İşyerinde psikolojik taciz yargı tarafından kabul görmüş, mahkeme yolu ile hakkınızı arayabileceğiniz bir durumdur. Şahitler, ses ve görüntü kayıtları, elektronik posta kayıtları, kısa mesajlar vb. araçlar ile ispat edilebilir. Eğer böyle bir mağduriyetiniz var ise uzmanlardan destek almalı ve kendinizi nasıl koruyabileceğinizi öğrenmelisiniz.
Kurumların da bu durumun önlenmesi konusunda sorumlulukları büyüktür. Kurum kültürünün sağlam ve insan haklarına saygılı bir çerçevede oluşturulması, örnek teşkil eden en ufak bir olayda hızlıca aksiyon alınması ve gerekli önleyici faaliyetlerin yürütülmesi son derece önemlidir.
Konu hakkında daha detaylı bilgi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının alo170.gov.tr internet sitesini ziyaret edebilir ya da direk 170'i arayarak bilgi alabilirsiniz.
Lütfen sessiz kalmayın. Eğer psikolojik taciz mağduru iseniz hatanın sizde olmadığını, utanacak bir durumda olmadığınızı bilin. Haklarınız olduğunu unutmayın.
