Çirkin iftiraya belgeli yanıt geliyor!

İZMİR - "İzmir'i Yunan işgalinden kurtarılması sırasında kim yaktı" tartışması yeniden alevlendi. Atina'daki "Emmanuil Benaki Müzesi", 4 yıllık çalışma sonucunda yayınlanmamış görüntülerin bulunduğu bir belgesele ev sahipliği yaptı. Belgeselde Manisa'yı Yunanlıların yaktığı, İzmir'i ise Türklerin yaktığı görüşü savunuldu. Ege'nin diğer yakası İzmir'den yanıt gecikmedi. Yeni Asır’ın haberine göre, Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi de bu teze karşı yine bir belgeselle yanıt verecek.

Müze Müdürü Yrd. Doç. Dr. Oktay Gökdemir, kendilerinin de üzerinde 4 yıldır çalıştıkları belgeselin, yine daha önce hiç yayınlanmamış fotoğraflar ve belgelerle tartışmalara son noktayı koyacağını söyledi. Nisan ayında müzenin dev araştırması "İzmir yangını" konulu kitabın da kamuoyunun karşısına çıkacağını söyleyen Gökdemir, "Bu kitap ile yangının nasıl ve kimler tarafından çıkarıldığını belgelerle göstereceğiz" dedi.

 

Atina'nın merkezindeki Emmanuil Benaki Müzesi'nde "Kozmopolit İzmir'in yok oluşu" adıyla açılan sergi, İzmir'i kimin yaktığı konusunu yeniden alevlendirdi. Müzede, 4 yıllık bir çalışmanın sonucunda Pierre De Gigord Koleksiyonu, Amerikan Kongre Kütüphanesi, Princeton ve Harvard Üniversiteleri, Ermeni ile Süryanilere yönelik yardımlarıyla bilinen Amerika merkezli Yakın Doğu Yardımı isimli kuruluş, İngiltere'deki İmparatorluk Savaş Müzesi, Yunan Savaş Müzesi ile özel koleksiyonlardan edinilen fotoğraflar ilk kez sergilendi. Bunlar arasında özellikle 1922 yılı öncesi İzmir'i gösteren hava fotoğrafı dikkat çekti. Sergiye Monk Nikolaos Avlonitis'in izniyle giren hava fotoğrafında, kiliselerin bulunduğu yerlerin işaretlendiği görüldü. Kordon'un eşsiz güzelliği, işgal sırasında çekilen Yunan askerlerin fotoğraflar ile İzmir yangınını gösteren fotoğraflar da yine dikkat çekti.

 

Sergide ayrıca film yapımcısı Robert Davidian'ın, dedesi George Magarin tarafından 1922 yılında 35 mm'lik bir kamerayla çektiği görüntülerin yer aldığı belgesel de gösteriliyor. Belgeselde yer alan görüntülerin bulunuşu ise oldukça ilginç. Buna göre; YMCA olarak bilinen Genç Hristiyan Kardeşleri Birliği'nin o dönemdeki Konya Temsilcisi olan George Magarin, İzmir, Atina ve Pire'de YMCA'nın çalışmaları sırasında kamerasıyla çekim yaptı. Bu görüntüleri eşi, 60 yıl boyunca Newyork'taki dairesinde sakladı. 2008 yılında ise torunu Davidan bunları bularak dijital ortama aktardı, yine kendisi gibi yapımcı olan Maria Iliou ve tarih danışmanı Alexander Kitroeff eşliğinde de belgesele dönüştürdü.

 

Belgeselde konuşmacı olarak ise İzmir'i Türklerin yaktığını dile getirdiği "Kayıp Cennet" isimli kitabın yazarı olan İngiliz Gazeteci Giles Milton, Haverford Koleji'nden Alexander Kitroeff, Atina Üniversitesi'nden Thanos Veremis, İzmirli bir Rum ailenin ikinci kuşak fertlerinden Kings College öğretim üyesi Viktoriya Solomonidou, New Mexico Üniversitesi'nden Eleni Bastea, İzmir doğumlu Jack Nalbantyan ve İzmir yangınını birbiriyle çelişen iki farklı anlatıyla kaleme aldığı "Ben kimim" isimli kitabının yazarı olan Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Leyla Neyzi yeraldı.

1900-1922 yılları arasındaki İzmir'in yakın tarihi anlatıldığı belgeselde, 1. 2. ve 3. kuşak İzmirliler de o dönemde yaşadıkları, gördüklerini, duyduklarını ve aile büyüklerinden dinlediklerini dile getirdi. 1922'de Türk ordusunun kente girişi ve İzmir'in yanışıyla ilgili; bozguna uğrayan Yunan ordusunun, İzmir'e doğru geri çekilmeye başladığında, önüne gelen Türk köy ve kasabaları yaktığı; ancak en büyük yangını Manisa'yı ateşe vermekle çıkardıkları, o dönemde ahalinin çoğunluğunu Hıristiyanların oluşturduğundan "Gavur İzmir" olarak da tanımlanan İzmir yangını ise kente giren Türk askerlerin çıkarttığı öne sürüldü.

 

Belgeselde anılarını dile getirenlerden İzmir doğumlu Jack Nalbantyan, İzmir'in yangınında küçük bir çocuk olduğunu; ailesiyle birlikte yaşadığı Ermeni mahallesindeki evinin pencerelerinden iki Türk askerinin, yöredeki evlerin içine petrol serptiklerini gördüğünü anlatıyor. "Kaybolan Cennet" kitabının İngiliz yazarı Giles Milton da, aynı belgeselde İzmir yangınından söz ederken; yangının, aldıkları talimat üzerine Türk askerleri tarafından çıkarıldığı iddiasını dönemin iki itfaiyecisinin verdikleri ifadeye dayandırıyor. Amerikan kız Koleji öğretmeni Minnie Milller'in ise yangının keza Türk askerleri tarafından çıkarıldığını gördüğü belirtiliyor. Sergi Mart ayına kadar açık olacak.

 

Belgeselde Türk tarihçilerin İzmir yangının Yunan askerleri tarafından çıkarıldığını iddia etmelerine rağmen, bu iddiayı güçlendirecek herhangi bir ifade ya da güçlü bir görgü tanığının bulunmadığı gibi, yangının Türk mahallesine ulaşamamasına bir neden olarak da rüzgarın yön değiştirmiş olması gösterildiği önü sürülmesi dikkat çekti. Belgesele yanıt Ege'nin diğer yakası İzmir'den kısa sürede geldi. Ahmet Priştina Kent Arşivi ve Müzesi'nin Müdürü Yrd. Doç. Dr. Oktay Gökdemir, kendilerinin de 4 yıldır bir belgesel üzerinde çalıştığını, bunun da Atina'na sergilenen gibi kişilerin anlatımına dayandığını ancak ilk kez açıklanacak belgelerin olması nedeniyle büyük fark yaratacaklarını söyledi.

 

Dokuz Eylül Üniversitesi Tarih Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı Öğretim üyesi de olan Gökdemir, belgesel için o dönemi yaşayanların gördükleri, duydukları ve aile büyüklerinden dinlediklerine yer verileceğini ancak asıl önemli olanın sözlü tarihin yanında Genelkurmay Başkanlığı izniyle alınan o dönemin Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü'nün, İzmir yangınıyla ilgili raporunu da ilk kez kamuoyu ile paylaşılacağını söyledi. Aynı belgelerin hazırlıkları son aşamaya gelen ve 300 sayfayı aşması beklenen İzmir yangını konulu kitapta yer alacağını söyleyen Gökdemir, "İzmir'i kimin yaktığı hem kitap hem belgeselde tüm belgeleriyle ortaya konulacak" dedi. Gökdemir, kitabın önümüzdeki Nisan ayında kamuoyuna sunulacağını, arkasından belgeselin tamamlanacağını belirtti.

 

İzmir'in işgalinin yıldönümü dolayısıyla kısa süre önce "İzmir'in İşgali ve Kuvayi Milliye" konulu panelde, "Büyük İzmir Yangını" ve sonrasına ait görülmemiş görüntüleri yayınladıklarını hatırlatan Gökdemir, Atina'daki serginin de bundan kısa süre sonra ortaya çıkmasının "tesadüf" olamayacağını belirterek, "13 Eylül 1922'de başlayan İzmir yangını tarihin en spekülatif olaylarından birisidir. Aynı zamanda da Türkiye'ye karşı yürütülen politik bir kampanyadır. Yangından kimin ya da kimlerin sorumlu olduğu konusunda iddialar bir yana Fransız arşivi açık ve net olarak İzmir'i Türklerin yakmadığını gösteriyor. Fransız konsolosluk raporlarına göre yangının sorumluları Ermeniler, İzmir Körfezi'ndeki savaş gemilerinin kumandanı Amiral Dumesnil'in raporları da önemli belgelerden biridir. Tüm bunlara hem belgesel hem kitapta yer verdik" dedi.

 

Yangınla ilgili olarak özellikle 1922 yılının İngiliz, Amerikan, İtalyan ve Fransız basınının da çok önemli güncel ve tarihi bir kaynak olduğunu ifade eden APİKAM Müdürü Gökdemir, "Ne Times ne de Le Monde gibi önemli gazetelerin hiçbirinde yangını Türklerin çıkardığına yönelik ifadeler yok. Düşünsenize o tarihte çeşitli ülkelerin savaş muhabirleri bu olayı yazıyor, sorumluluğun ise Türklere ait olmadığını net şekilde ortaya koyuyor. Biz bunlara da yer vereceğiz. Örneğin İzmir'de Fransızca olarak yayınlanan Le Levant Gazetesi de yangının Ermeniler tarafından çıkarıldığını ortaya koyuyor, L'ilustration da İzmir yangınına yönelik hem görüntüler var ve savaş muhabiri G.Ercole'nin raporu da yine hem kitap hem belgesel de yer alacak" dedi . Avusturya asıllı bir Sırp olan o dönemin itfaiye şefi Paul Greskoviç'in ayrıntılı raporunda da yangının Ermeni mahallesinde çıktığı ve Ermenilerin yangını provoke ettikleri şeklinde olduğunu söyleyen Gökdemir, "Yangına müdahale etmediği ileri sürülen Türk ordusunun, o yangını söndürmek için neler yaptığı da yine askeri raporlarla çürüteceğiz" diye konuştu. (Yeni Asır)