Gelir Vergisi Kanunu (GVK)'nun 37 nci maddesinde, 'her türlü ticari ve sınaî faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır.' Denildikten sonra, ticari kazancın, Vergi Usul Kanunu (VUK) hükümlerine ve GVK'da yazılı gerçek (Bilanço veya işletme hesabı esası) veya basit usullere göre tespit edileceği hükme bağlanmıştır.
Türkiye şartlarında ticaret ile uğraşan esnaf ve sanatkarların gelirleri, genelde işletme hesabına göre tespit edilmektedir. Bunun yanında GVK 47 inci (basit usule tabi olmanın genel şartları) ve 48 inci (basit usule tabi olmanın özel şartları) maddelerde yazılı şartları topluca haiz olanların ticari kazançları basit usulde tespit olunur.
Basit usule tabi olmanın genel şartları:
1. Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak
2. İşyeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamı büyükşehir belediye sınırları içinde 1.1.2015 tarihinden itibaren 6.000 TL. diğer yerlerde 4.000 TL. aşmamak,
3. Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisi'ne tabi olmamak.
Basit usule tabi olmanın özel şartları:
1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alımları tutarının 1.1.2015 tarihinden itibaren 84.000 TL. veya yıllık satışları tutarının 120.000 TL. aşmaması,
2. 1 numaralı bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşanların bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatının1.1.2015 tarihinden itibaren 40.000 TL. aşmaması,
3. 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde, yıllık satış tutarı ile iş hasılatı toplamının 1.1.2015 tarihinden itibaren 84.000 TL. aşmaması,
Yukarıdaki şartların tamamını sağlayanlar basit usulde vergilendirilirler. Basitusule tabi olmanın şartlarından herhangi birini takvim yılı içinde kaybedenler, ertesi takvim yılı başından itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Basit usulün şartlarını haiz olanlardan, isteye bağlı olarak da gerçek usulde vergilendirilebilirler. Gerçek usulde vergilendirilen mükelleflerden arka arkaya iki hesap döneminin iş hacmi 48 inci maddede yazılı hadlerden düşük olanlar, yazılı talepleri üzerine bu şartın gerçekleşmesini takip eden takvim yılından başlayarak basit usule geçebilirler. İşin eş ve çocuklara devri halinde iş hacminin hesabında devirden önceki süreler de dikkate alınır. Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge düzenledikleri tespit edilenler hiçbir suretle basit usulde vergilendirilmezler.
Gerçek usulde vergilendirilmekte iken işini terk eden mükellefler ile basit usulün şartlarını kaybedenlerden gerçek usulde vergilendirilmeye başlamadan önce işini terk eden mükellefler, terk tarihini takip eden yılın başından itibaren iki yıl geçmedikçe basit usule dönemezler. Bu hüküm, işin eş veya çocuklara devri halinde de uygulanır.
Buna göre, basit usule geçebilmek için arka arkaya iki hesap dönemi ilgili hadlerin altında olması şarttır.
