Paris’teki açılış töreninin üzerinden 2 gün geçti ama uluslararası medyada halen açılış törenin “rengarenk” hali konuşuluyor.

Şahsen ben sadece spor mükemmeliyetini değil, aynı zamanda açılış töreninin kültürel gösterisini de dört gözle beklerim. Şu ana kadar bence Atina’nın başarısını yakalayan olmadı.

Her olimpiyat açılışında gerçekleşen bu gösterişli etkinlikler, ev sahibi şehir ve ülke hakkında yeni hikayeler anlatmayı ve canlı mega etkinlikler için yeni yaratıcı standartlar belirlemeyi amaçlıyor ki Paris’te de öyle oldu. Bir dostumun dediği gibi “LGBT-Q Onur Yürüyüşü” oldu elbette. Aslında "Drag queen," genellikle kadın kıyafetleri ve makyajı ile abartılı, teatral bir şekilde kadınsı bir karakteri canlandıran erkek performans sanatçısını tanımlamak için kullanılan bir terim. Drag queen'ler, sahne performansları, şovlar, festivaller ve çeşitli etkinliklerde yer alarak eğlence dünyasında önemli bir rol oynarlar. Bu performanslar, toplumsal cinsiyet rollerini ve normlarını sorgulamak ve aynı zamanda izleyicilere keyifli ve unutulmaz bir deneyim sunmak amacı taşır.

Ben de biraz geriye gidip geçmiş açılış törenlerinden notlar derledim.

Törenler, Olimpiyat Tüzüğü’ndeki (Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nin kuralları ve ilkeleri) ritüel unsurları, örneğin sporcu geçişi ve Olimpiyat bayrağının göndere çekilmesi gibi unsurları ve ulusal organizatörler tarafından tasarlanan kültürel performansları birleştirir. Uluslararası Olimpiyat ideallerini sergiler ve aynı zamanda ev sahibi ülkenin kimliği ve kültürü hakkında bilgiler verirler.

Ancak, Olimpiyat açılış törenlerinin bu ölçeğe ulaşması on yıllar almış.  1896’da Atina’da düzenlenen ilk modern Olimpiyatlarda, sporcular sadece stadyuma girip konuşmaları ve özel olarak bestelenmiş bir ilahiyi dinlediler, yine de 50.000’den fazla seyirci katıldı.

1908 Londra Olimpiyatları, ilk kez amaçlanan bir stadyuma sahip olan; aynı zamanda sporcuların milli takım üniformalarıyla geçit yaptığı ilk oyunlardı. Büyük Britanya ve İrlanda takımında neredeyse 700 sporcu ile oyunlar, Britanya’nın amatör sporun manevi evi olduğu anlatısını doğruladı ve bu, Britanya İmparatorluğu’nun “uygarlık misyonu” fikirlerine kadar uzandı.

Birinci dünya savaşından sonra açılış törenleri geleneksel formatında devam etti. 1924 Paris Oyunlarında, ulusal takımlar yürüdü, büyükelçiler konuşmalar yaptı ve güvercinler havaya salındı.

Olimpiyat tarihine dair idealist mitler hakkında rahatsız edici bir gerçeklik, bugünkü ölçekle ilk açılış töreninin 1936 Berlin Oyunları - “Hitler’in Olimpiyatları” - olduğudur. Berlin’in açılış töreni, Nürnberg mitinglerinin sahne sanatları propagandasını, Nazi Almanyası’nı dünya gücü olarak normalleştirmeyi amaçlayan bir törendi.  Nazi mitinglerini belgeleyen yönetmen, Leni Riefenstahl  sahnedeydi ve olimpiyatı Nazi propaganda amacı olarak kullandı.

Olimpiyat araştırmacısı Jules Boykoff, Berlin 1936’yı, devletlerin uluslararası spor yoluyla insan hakları ihlallerinden dikkatleri saptırdığı ilk büyük “spor yıkama” (sportswashing) örneği olarak adlandırır.

Angeles ise popüler müzik geleneklerini ve Hollywood ışıltısını, tüketici kültürünü ve Amerikan rüyasını tanıtmak için kullandı.

Soğuk savaş sonrasında açılış törenleri, ev sahibi ülkelerin dünya tarafından nasıl görüldüğünü değiştirmek için fırsatlar sunmaya devam etti. Örneğin, 2000 Sydney açılış töreni, Aborjin kültürünü onurlandırarak Avustralya’nın çok kültürlü bir anlatısını ifade etmeye çalıştı, ancak eleştirmenler temsillerin klişeler olduğunu düşündü.

Sydney’in meşale taşıyıcısı, Aborjin sprinter Cathy Freeman, kadınlar 400 metreyi kazandıktan sonra ulusal bir kahraman oldu. Birçok Avustralyalı, bunu Avustralya’nın sömürge geçmişiyle tarihi bir uzlaşma anı olarak gördü.

Açılış törenleri aynı zamanda ev sahiplerinin kimliklerini başkalarına karşı da anlattılar. Bu konuda en iyi örnek Atina 2004’tür.

 2008’de Pekin’in epik açılış töreni, Çin’i tarihi, dünya lideri bir güç olarak tanıtan birleşik bir “büyük anlatı”yı ileri sürdü. 2012’de Londra’nın yaratıcı ekibi, Çin’e karşı Birleşik Krallık’ı, ulusun çeşitli, bireysel yaşam hikayelerinin bir “mozaik”i olarak demokratik ve tuhaf bir imajla tasvir etti.

Daha yakın tarihli açılış törenlerinin de kendi politik hikayeleri var. Soçi 2014, Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesinden haftalar önce Rus tarihine ve kültürüne olan ulusal gururu canlandırdı. Rio 2016’nın töreni Brezilya’nın çevrecilik konusundaki vurgu yaptı ve Pyeongchang 2018, barışa bir adım olarak Güney ve Kuzey Kore takımlarının birlikte yürümesini sağladı.

COVID-19, Tokyo 2021 ve Pekin 2022 açılış törenlerinin ulaşabileceklerini sınırladı, ancak Tokyo’nun Haitili-Japon-Amerikalı tenis yıldızı Naomi Osaka’yı meşale taşıyıcısı olarak seçmesi, Japonya’da nadir görülen bir ırksal çeşitlilik görünürlüğü sağladı.

Olimpiyat açılış törenleri, ulusların kendilerini nasıl tasvir ettikleri, tarihsel anlatılarının sessizlikleri ve talep ettikleri güvenlik politikaları arasındaki boşlukları sıklıkla ortaya çıkarır. Ulusalcı ve sömürgeci güç yapılarına dayanan, ancak küresel anlamda paylaşılan ilerleme anları üretebilen bu tür etkinlikler, Olimpiyatların ulusalcılık ile uluslararasıcılık arasındaki temel gerilimini yansıtır. Ayrıca, spor ve kültürü bir araya getiren Olimpiyatların en görünür yoludur.

Paris 2024, 2018’den bu yana pandemi kısıtlamaları olmadan gerçekleştirilen ilk açılış töreni oldu. Açılış törenleri, Olimpiyatların ulusal kimlikleri ve uluslararası işbirliğini sergilediği önemli anlar olarak kalır.

Bu törenler, ev sahibi ülkenin kültürel ve siyasi duruşunu dünya sahnesine taşırken, aynı zamanda evrensel Olimpiyat ideallerini de yansıtır. Geçmişten günümüze açılış törenleri, sadece sporun değil, aynı zamanda ev sahibi ülkelerin kültürel ve siyasi hikayelerinin de bir yansıması. “Paris’inki de buymuş…” deyip geçebilecek durumda değiliz.

Çünkü… Tören Cuma akşamı oldu, şu pazartesi sabahında 2024 Paris Olimpiyat Oyunları’nın açılış törenine damgasını vuran ‘Son Akşam Yemeği’ parodisine tepkiler dinmiyor.

İncil’de İsa Mesih ve havarilerinin çarmıha gerilmeden önce son yemeklerini yedikleri sahnenin canlandırıldığı bölümde drag queenler, transseksüel bir model ve Yunan şarap tanrısı Dionysos kılığına girmiş çıplak bir şarkıcının yer alması Katolik Kilisesi’nin tepkisini çekti. Paris 2024 sözcüsü Anne Descamps bir basın toplantısında, “Hiçbir zaman herhangi bir dini gruba saygısızlık gösterme niyeti olmadığı açık. Açılış töreni toplumun hoşgörüsünü kutlamaya çalışmıştır. Bu amaca ulaşıldığına inanıyoruz. Eğer insanlar herhangi bir şekilde alındıysa gerçekten üzgünüz” ifadelerini kullandı ama bu tepkilerin dindirmedi…  ABD’li teknoloji devi C Spire gösteri karşısında şok olduklarını belirterek olimpiyat reklamlarını durduklarını açıkladı.

Paris akıllarda maalesef bu görüntülerle kalacak.