Belediyeler, birer yerel yönetim organı olarak, bir arada yaşmaktan kaynaklanan bazı kolektif ihtiyaçların karşılanması için oluşturulmuş, yönetim organları seçimle işbaşına gelen kamu tüzel kişilikleridir.

Literatürde belediyeler iki temel işlevi ile tanımlanır. Yukarıdaki tanımda yer alan kolektif ihtiyaçları karşılamak ve üretilmek zorunda olan hizmetler, belediye denince ilk akla gelen işlevdir. Yani belediye, öncelikle bir hizmet kurumudur.

Ancak bizde pek kullanılmamakla birlikte, Batıda belediye ya da yerel yönetim denince hizmetin yanı sıra demokrasi işlevi üzerinde de durulur. Hem yöneticilerinin yerel halk tarafından doğrudan seçilmesi ve daha da önemlisi yurttaşların yönetime katılımı için daha elverişli kurumlar olması bunun gerekçesini oluşturur.

Çağdaş demokrasi sandıktan ibaret olmadığı için, yurttaşın görevi oy vermeye indirgenemez. Yani yurttaş seçmendir ama seçmenden fazla birşeydir. Bunu mümkün kılan mekanizma katılımdır. Dolayısıyla merkezi hükümetlere göre, yerel yönetimlere yurttaş katılımı daha olanaklı olduğu için yerel yönetimler demokrasi işlevi ile de öne çıkarlar.

Belediyenin hizmet işlevi, hepimizin bildiği gibi, çöp toplamak, ulaşımı sağlamak, kanalizasyon, yol yapımı ve benzeri işlerden oluşur. Bunların yeterince etkili ve verimli yerine getirilmesi, o beldedeki yaşam kalitesini doğrudan etkiler.

Ancak belediyelerin işlevi bundan ibaret değildir. Aynı zamanda yurttaş katılımına olanak vermesi ve katılımcı mekanizmalar oluşturması gerekir. Bunun mekanizmalarından biri, şüphesiz ki, belediye meclisleri ve parti yerel örgütleridir. Ayrıca Kent konseyleri de o şehirdeki/beldedeki sivil toplum ve kamu kurumlarının yönetime etki etme şansı için kurulmuştur.

Bizim yerel yönetim ve belediye kültürümüz/anlayışımız hizmet ile sınırlıdır. İyi hizmet verdik siz de oy verin gibi bir anlayıştır bu. Tabi himaye ve çıkar ilişkileri de bu süreci etkiler. Bazı ekonomik ve sosyal güç odakları belediyelerden işe adam alma ve imar konularında belli kayırmalar da beklerler ve güç dengelerine göre alırlar da.

Demokrasi işlevi ise, hemen hiç gündemde yoktur. Ne belediye yönetimleri ne de yerel halkta böyle bir talep hissedilir. Başkanın partisinin sayısal üstünlüğe sahipse, Meclis zaten işlevsiz durumdadır. El kaldır el indir uygulaması parti ayrımı olmaksızın geçerlidir.

Parti yerel örgütleri de yerel yönetimin bir parçası gibi hareket etmekten ziyade, adam kayırma ve gelecek seçimlerde adaylık meselesi ile meşgul oldukları kadar şehrin sorunları ile meşgul değildirler.

Bir süredir ülke yönetimi gibi belediyeler de, tek adam yönetimine geçmiş bulunmaktadır. Belediye meclis üyelerini ve parti yerel örgütlerini de yerel iktidar gücünü elinde bulunduran belediye başkanları seçmektedir.

Şu sıra CHP’de yaşanan (ki yeni bir durum değil) delege seçimi hareketliliğinde de bu net olarak görülür. Belediye Başkanı çoğu ilçede ilçe başkanının eline mahalle delege listesi verir ve ilçe başkanı da üyelere bu listeyi onaylatır. Bir arkadaşın sosyal medya hesabından paylaştığı gibi, “parti üyelerine zahmet olmasın diye, belediyeler delege seçimi hizmetini de üstlenmiş bulunuyor.” Yani bir yerde yerel derebeyi durumundadır belediye başkanı. Kendi seçmenini seçme görevi de onun sırtındadır. Hatta bazıları bu işi daha ileriye götürüp, görgüsüz bir tavırla sandık başında bekleyerek parti üyelerine gözdağı da verir.

Peki, partili neden böyle davranır? Bir kısmı güçten yana olmak, bir kısmı ise maddi çıkar ve/veya görev beklentisi, bir kısmı da pre modern aidiyetlere (hemşerilik ve mezhepçilik) uyumlu hareket etmek için yapar bunu. Yığma üyelik de bu sürecin bir parçasıdır.

Betimlediğimiz uygulama mümkün olmayabilir. İlçenin büyüklüğü, belediye başkanının tecrübesi ve yeteneği de bunda rol oynayabilir.

Yani bizde parti ayrımı olmaksızın belediyenin demokrasi işlevinden anlaşılan şey, Sarayın demokrasi anlayışıyla oldukça uyumludur.