İşsizlik Sigortası Fonu 8 Eylül 1999’da çıkartılan 4447 Sayılı Kanun ile kuruldu. Fona 1 Haziran 2000 tarihinden itibaren prim toplanmaya başlandı. İlk işsizlik maaşı ödemeleri ise 2002 yılı mart ayında yapıldı. Fona ilk yıllarda işçilerin brüt ücretleri üzerinden yüzde 2 oranında işçi, yüzde 3 oranında işveren primi kesildi, devlet de yüzde 2 oranında katkı sağladı. 2004 yılında yapılan değişiklik ile işçi primi yüzde 1’e, işveren primi yüzde 2’ye, devlet katkısı da yüzde 1’e indirildi. O tarihten bu yana prim kesintileri bu oranlar üzerinden yapılıyor.
Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), fonun gelirlerini ve giderlerini 2011 yılının sonuna kadar birikimli olarak yayımladı. İŞKUR’un yayımladığı son veriye bakıldığında, başlangıçtan itibaren fona ne kadar işçi – işveren primi ve devlet katkısı yatırıldığı, faiz geliri elde edildiği topluca görülebiliyor idi.
2012 yılından itibaren verilerin birikimli yayımlanması uygulamasına son verildi. Sadece cari yıl ile son iki yılda ayrı ayrı ne kadar gelir elde edildiği yayımlanmaya başlandı. Böyle olunca, fonda başlangıçtan itibaren ne kadar para toplandığını görmek imkânsız hale geldi.
Aynı durum çalışanlara yapılan ödemeler dışındaki gider kalemleri için de geçerli. Fonda sadece işsizlik ödeneği, kısa çalışma ödeneği, yarım çalışma ödeneği, ücret garanti fonu gibi doğrudan çalışanlara yapılan ödemeler en başından itibaren topluca görülebiliyor.
Fonda bugüne dek ne kadar para toplandığını ve nerelere ne kadar harcama yapıldığını görebilmek için ise İŞKUR’un yıllık bültenleri ile İşsizlik Sigortası Fonu için hazırlanan bağımsız denetim raporlarını tek tek incelemek gerekiyor.
24 YILDA 952,4 MİLYAR LİRA TOPLANDI
İşsizlik Sigortası Fonu’na 24 yıllık dönemde 425,3 milyar lira işçi ve işveren primi yatırıldı. Primlerin 3’te 1’i işçi, 3’te 2’si ise işveren payından oluşuyor. Toplanan işçi ve işveren priminin 3’te 1’ine karşılık gelmek üzere fona 142,1 milyar lira devlet katkısı yapıldı.
Fonda biriken paralar, harcamalar düşüldükten sonra devlet tahvili, hazine bonosu, mevduat gibi enstrümanlarda değerlendiriliyor. Bu şekilde 24 yıllık dönemde elde edilen faiz geliri 31 Aralık 2024 tarihi itibarıyla 309,8 milyar liraya ulaştı. Faiz gelirinin 29.4 milyarı 2022’de, 45 milyarı 2023’te, 95,3 milyar lirası da 2024 yılında elde edildi.
Fonda “Diğer gelirler” kaleminde ise 24 yılda 75,2 milyar lira toplandı. Önceki yıllarda yıllık bazda 1 milyar lirayı geçmeyen “Diğer gelirler”, 2022 yılında 6.9 milyar lira, 2023 yılında 35.4 milyar, 2024 yılında da 24,4 milyar lira oldu.
TEŞVİK VE DESTEKLERE 212,2 MİLYAR LİRA
İşsizlik Sigortası Fonu’nun kurulduğu tarihten 2024 yılı sonuna kadar olan dönemde 20 milyon 750 bin 106 kişi işsizlik başvurusunda bulundu. Bunlardan 11 milyon 216 bin 541 kişiye 106,8 milyar lira işsizlik ödeneği verildi. İşsizlik ödeneği alınan kişiler adına ödenen genel sağlık sigortası (GSS) primleri, damga vergisi ve işlem giderleriyle birlikte 24 yılda işsizlik ödeneği için yapılan harcama 122,6 milyar liraya ulaştı.
Pandemi, 2008 krizi ve 6 Şubat depremi başta olmak üzere kriz dönemlerinde çalışmaya ara verilen işletmelerdeki işçilere verilen kısa çalışma ödeneği toplam 44,6 milyar lira, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayanlara verilen nakdi ücret desteği ise 14.6 milyar lira oldu.
Fondan işletmelere verilen teşvik ve destekler için 212,2 milyar lira, işbaşı eğitim programları için 86,2 milyar lira, aktif işgücü programları için 82,2 milyar lira harcama yapıldı. Sadece 2024 yılında aktif işgücü programlarına 30,9 milyar, işbaşı eğitim programlarına 22,2 milyar, teşvik ve destek ödemelerine 71,1 milyar lira harcandı.
İşsizlik Sigortası Fonu’nun faiz gelirlerinden başlangıçta vergi alınmıyordu. Sonradan yapılan değişiklik ile 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren vergi alınmaya başlandı. 30 Eylül 2024 tarihi itibarıyla fondan alınan vergi tutarı 23,5 milyar liraya ulaştı.
FONDA 359 MİLYAR LİRA BİRİKTİ
Yapılan harcamalardan sonra fonun toplam varlıkları 31 Aralık 2024 tarihi itibarıyla 359 milyar lira oldu. Fon varlıkları pandemi dolayısıyla 2021 yılında 90.8 milyar liraya kadar gerilemişti. 2024 yılı sonunda 2021 yılındaki seviyenin dört katına ulaştı.
Fondan 2008-2013 yılları arasında Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) başta olmak üzere ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlarda kullanılmak üzere aktarılan 11.9 milyar lira ise hala fona iade edilmedi.