İhracatta zeytinyağının adı yok!

İZMİR - Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşun 100. Yıldönümü olan 2023 yılında 3.8 milyar dolar ihracat hedefi koyan Türk zeytin ve zeytinyağı sektörü, Türkiye’nin geleneksel ihracatçı sektörleri arasında yer alıyor. Zeytinyağı, yüzyılı aşan zamandan beri Türkiye’den ihraç edilen ürünlerden birisi. Zeytinyağı sektörü köklü ihracat deneyimine rağmen, son yıllarda ihracatta sürekli kan kaybediyor.

 

Bu kan kaybının nedenlerini araştırdığımızda, Türk zeytinyağı ihracatçısının, dünyadaki rakipleriyle rekabette hem fiyat, hem de mevzuat anlamında rekabet olanaklarından yoksun olduğu ortaya çıkıyor. Türkiye, zeytinyağı üretiminde yıllara göre dördüncü ya da beşinci sırada kendisine yer buluyor. Dünya üretiminin yüzde 6’sını karşılayan Türkiye, bu üretimle piyasada fiyat oluşumunda etkili olamıyor.

 

İspanya, İtalya ve Yunanistan gibi AB üyesi üretici ülkelerde üretimin büyük bölümü gerçekleştiriliyor. AB’nde zeytinyağı üreticilerine ton başına verilen 1.320 Avro’luk destek karşısında Türkiye’de üreticiye ton başına yıllara göre değişmekle birlikte ortalama 500 TL destek primi veriliyor.

 

İspanya, İtalya ve Yunanistan’daki üretim tekniklerinin ve bahçe yapılarının Türkiye’ye göre daha ileri düzeyde olduğu dikkate alındığında Türkiye verimlilikte de, bu ülkelerin gerisinde kalıyor. Dünya üretiminin yüzde 75’ten fazlasını karşılayan bu ülkelerde Dahilde İşleme Rejimi (DİR) kapsamında ithalat yolu açıkken, Dünya üretiminin yüzde 6’sını gerçekleştiren Türkiye’de DİR kapsamında sofralık zeytin ve zeytinyağı ithalatı da yasak.

 

Zeytinyağı sektöründeki bu etkenler bir araya gelince Türkiye’nin zeytinyağı ihracatı son yıllarda sürekli geriliyor. 2005 yılında 92 bin ton zeytinyağı ihraç eden Türkiye, sonraki yıllarda sürekli kan kaybederek 2010 yılı sonunda 23 bin ton ihracat gerçekleştirebildi.

 

Türkiye İhracatçılar Meclisi tarafından 2004 yılında ilk kez açıklanan ihracatta ilk 1000 firma listesinde zeytinyağı sektöründen 8 firma listede yer bulmuştu.

 

Zeytinyağı sektörü 2005 yılında TİM tarafından açıklanan ihracat şampiyonları listesine 9 firma ile girmişti. 9 firmanın ihracat rakamı 266 milyon 693 bin dolara ulaşmıştı.

 

Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin ilk 1000 ihracatçı listesinde zeytin ve zeytinyağı sektörünün gerilemesi 2006 yılında belirgin bir şekilde kendisini gösteriyor. 2006 yılında Ekiz Yağ ve Sabun Sanayi ve Ticaret A.Ş. sektör lideri olurken, Zeytin ve Zeytinyağı sektörü 2006 yılında şampiyonlar liginde 5 firma ile temsil edilmişti. 5 firmanın ihracatı 129 milyon 880 bin dolarla kalmıştı.

 

Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin ilk 1000 ihracatçı listesinde zeytin ve zeytinyağı sektörünün kan kaybı 2007 yılında da devam etti. Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği, 2007 yılında sektör lideri olurken, listenin gediklisi Nejat Atalan Dış Ticaret A.Ş. ve Marmara Zeytin Tarım Satış Kooperatifleri Birliği ilk 1000 ihracatçı arasına isimlerini yazdırmıştı. 2007 yılında bu üç firma dışında listeye girebilen zeytin ve zeytinyağı ihracatçısı olmamıştı.

 

2008 yılında zeytinyağı sektöründen hiçbir firma TİM ilk 1000 ihracatçı listesinde yer alamazken, sofralık zeytin ihracatçısı Marmara Zeytin Tarım Satış Kooperatifleri Birliği listede yer alan tek firma olmuştu.

 

İlk 1000 ihracatçı listelerine 2009 yılında bakıldığında ise sektör lideri olarak Verde Yağ ve Besin Maddeleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. görünüyor. 2009 yılında listede yer bulan diğer zeytin ve zeytinyağı sektörü firmaları ise Marmara Zeytin Tarım Satış Kooperatifleri Birliği ve Ekiz Yağ ve Sabun Sanayi ve Ticaret A.Ş. olmuştu.

 

2010 yılına gelindiğinde ise, 2008 yılının tekrarı gibi bir tablo ortaya çıktı. Sofralık zeytin ihracatçısı Marmara Zeytin Tarım Satış Kooperatifleri Birliği, ihracatla ilk 1000 ihracatçı listesine girebilen tek sofralık zeytin ihracatçısı firma olurken, zeytinyağı ihracatçısı firmalar bir kez daha liste dışı kalıyorlardı.

 

Türkiye İhracatçılar Meclisi Başkan Vekili ve Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Ali Nedim Güreli:

 

“Türk Zeytin ve Zeytinyağı sektörü, 2007 yılından önce baş gösteren kuraklıklar, iç piyasada tüketimin artması, vs. gibi nedenlerden dolayı özellikle 2007 yılından bu yana Türk Zeytin ve Zeytinyağı gerek fiyat, gerekse miktar ve kalite yönünden, uluslararası pazarlarda rekabet dışında kalmaya başladı. İşte bu tabloyu erkenden gören sektörün tek İhracatçı Birliği olan “Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği” (EZZİB) Genel Kurulu’nun aldığı karar doğrultusunda, 2007 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan zeytin ve zeytinyağında “Dahilde İşleme Rejimi” kapsamında, üstelik de % 50’si iç piyasa kaynaklarından tedarik edilmek ön koşuluyla yeniden ihraç kaydıyla yurt dışından zeytin ve zeytinyağı getirme talebinde bulundu. Uluslararası piyasalarda henüz emekleme dönemini tamamlamaya çalışan Türk Markalarının ayağa kalkıp yürümesini temin edecek TEK ÇARE bugün için budur. Türk Zeytin ve Zeytinyağı sektörü olarak, diğer üretici ülkelerin bizden daha ucuz olan kaliteli yağlarını DİR kapsamında ithal edip, işleyip kutulayarak ihraç etmek ve böylece ülkemize önemli bir katma değerin kalmasını sağlamak istiyoruz. Başta İspanya ve İtalya olmak üzere zeytin ve zeytinyağı sektörünün baş aktörleri bu sayede ayakta durmaktadır. Özellikle bugün dünya markası ve dünya ihracat lideri olmuş İtalya’nın üretimi ancak kendi iç piyasa tüketimine yetmektedir. İhracat için mal ihtiyaçlarının neredeyse tamamını DİR kapsamında karşılamaktadır. Önümüzdeki engeller kalksın, Türk Zeytin ve Zeytinyağı ihracatçıları olarak biz de 2023 hedefine hepimizin gurur duyacağı katkılarda bulunalım.”

 

Zeytin ve Zeytinyağı Tanıtım Komitesi Yönetim Kurulu Başkanı Metin Ölken;

“Sektörün son 5 senelik ihracat rakamları incelendiğinde ne yazık ki, her sene rekor kıran Türkiye ihracat rakamlarına ragmen sürekli gerilediği görülecektir. Zeytin-Zeytinyağı Sektörümüz son dönemde; Dahili üretimin miktar, tür ve kalite anlamında yetersizliği, İhraç pazarlarımızda talep edilen iri kalibreli ve/veya ülkemizde yetiştirilmeyen veya üretimi az olan zeytin çeşitlerinin üretiminin azlığı, gibi nedenlerle ihracatta kan kaybedilmektedir. İtalyan ve İspanyol zeytin-zeytinyağı ihracatçılarının sahip olduğu Dahilde işleme rejimi kapsamında ithalat imkanına sahip olmayan ülkemiz sektör temsilcilerinin bazıları Mısır, İspanya, Yunanistan gibi bazı ülkelerde yerli işadamları ile ortaklığa giderek aynı ülkeden ve diğer üretici ülkelerden temin ettikleri ürünleri işleyerek İran, ABD, Rusya, Uzakdoğu ülkeleri gibi ülkelere ihraç etme yoluna gitmekte, bu nedenle; Katma değerin büyük kısmının yatırımın yapıldığı ilgili ülkelerde kalması, teknoloji ve işleme tekniklerinin öğretilmesi ile pazar bilgilerinin verilmesi sonucunda ileriye yönelik rakiplerin kendi ellerimizle yaratılması gibi olumsuz sonuçlar da oluşmaktadır.”