Endometrioz: Rahimin iç kısmını döşeyen zar tabakasına endometirum adı verilir. Endometrioz rahim iç tabakasında bulunan ve her ay adet kanaması şeklinde dışarıya dökülen endometriumun vücutta rahim dışında bir yere yerleşmesi olarak tanımlanır.’¶
Endometrioz özellikle menstural dönemde ağrıya neden olabilir. Bazı kadınlarda bu ağrı hafif, ama bazıları içinse şiddetlidir. Endometrioz kısırlığa yol açabilmektedir.
Endometrium :Rahim içi tabakası bir kadının aylık menstural döngüsündeki değişikliklere yanıt verir. Bu değişiklikler yumurtalıklardan kaynaklanan hormonlar sebebiyle gerçekleşir. 28 günlük periyodda gerçekleşen olaylar şöyledir (adetinizin 1. günü 1. gün olarak hesaplanır:
’• 5. gün civarı östrojen hormonu endometriuma olası bir hamilelik için büyümesi ve kalınlaşması için sinyal gönderir.
’• 14. gün civarı yumurtalıktan bir yumurta salıverilir. Bunu yumurtlama denir. Bu süreçte kadın hamile kalabilir. Bu yumurta rahme bağlı fallop tüplerinden birine doğru ilerler; burası spermle birleşip dölleneceği yerdir. Eğer döllenirse, yumurta rahme gider ve büyümeye başlar. Hamileliği sırasında kadında menstural periyod gerçekleşmez.
’• 28. gün civarı, eğer yumurta döllenmemişse , hormon seviyeleri düşer ve endometrium dökülür (adet döngüsü)
’• Endometriumun büyümesi ve kalınlaşması bir sonraki döngüde tekrar gerçekleşir.
Endometrioz Nedir? Endometrioz rahim iç tabakasında bulunan ve her ay adet kanaması şeklinde dışarıya dökülen endometriumun vücutta rahim dışında bir yere yerleşmesidir. Genellikle pelvis içinde şuralara yerleşir :
’• Yumurtalıklar
’• Fallop tüpler
’• Rahmin dışı
’• Rahmin arkasındaki alan
’• Bağırsak
’• İdrar kesesi
’• Rektum (Barsağın makada bitişik düz parçası)
Endometriyal doku pelvisteki organlara saldırabilir. Nadir olsa da, vücudun diğer alanlarında da görülebilir.
Rahim dışındaki endometriyal doku, rahim içindeki endometriyal doku gibi hormonlardaki aylık değişikliklere tepki gösterir. Dökülme ve kanama yapar. Bu kanama özellikle adet döneminde ağrıya sebep olabilir. Bu dokunun her ay dökülmesi ve kanaması adezyon denilen yara dokularına sebebiyet verebilir. Bazen adezyonlar organları birbirine bağlayabilir. Adezyonlar da ağrıya sebep olabilir. Eğer kan adezyon yüzünden yumurtalıkta kalmışsa, endometrioma oluşturabilir. (çikolata kisti)
Endometrioz’’un sebebi bilinmemektedir. Bir teoriye göre menstural periyod sırasında kan gerilye doğru akar ve rahmin içindeki dokuyu fallop tüplere taşır. Daha sonra bu doku tüplerden çıkar ve başka yerlere yerleşir. Başka bir teoriye göre de; endometrial dokular kan ve lenf damarları yoluyla taşınır.
ABD’’de çocuk doğurma yaşındaki kadınların % 7’’sinde endometrioz vardır. 30-40’’lı yaşlardaki kadınlarda çok rastlanır bir durumdur ama adet olan her kadında herhangi bir dönemde de rastlanabilir. Endometrioz daha çok hiç çocuk doğurmamış kadınlarda rastlanır. Annesi, kız kardeşi veya kızında endometrioz olan kadınlarda daha çok rastlanır bir durumdur.
Endometrioz semptomları zamanla kötüleşir. Tedavi olmamış kadınların yarısından fazlasında ve tedavi olanların da % 20’’sinde gelişir.
Endometrioz Semptomları: Endometriozun semptomları arasında pelvik ağrı da vardır. Bu tür ağrı cinsel ilişki, bağırsak hareketleri veya idrara çıkma sırasında veya adet öncesi de gerçekleşebilir. Endometrioz lekelenme veya kısırlığa da yol açabilir.
Bu semptomlar endometriozun göstergesi olabileceği gibi, başka hastalıkların da göstergesi olabilirler. Bu semptomlardan herhangibiri sizde varsa, bir an önce doktorunuza başvurunuz.
Ağrının miktarı durumunuzun ciddiyeti hakkında bilgi vermez. Örneğin, az ağrısı olan kadınların durumu ciddi; çok ağrısı olan kadınların durumu hafif olabilmektedir.
Bazı endometrioz’’lu kadınlarda hiçbir belirti görülmeyebilir. Hatta hamile kalamadıkları için doktora gittiklerinde bile endometrioz’’u olduğunu anlayan kadınlar da mevcuttur. Kısırlık problemi olan kadınların üçte birinde endometrioz vardır.
Hamilelik sırasında endometrioz semptomları hafiflemektedir. Aslında, endometriozu hafifletmek amacıyla kullanılan çoğu ürün, hamileliğin hormonal etkilerine dayanmaktadır.
Teşhis: Doktorunuz pelvik muayene esnasında normal olmayan birşeylerden şüphelenebilir. Endometrioz’’a doğrudan teşhis koymanın tek yolu vücudun içine bakmaktır. Bu da genellikle laparoskopi ile yapılır. Laparoskopi genellikle genel anestezi altında yapılır. Doktor göbek hizasından küçük bir kesi yapar. Laparoskopi sayesinde doktorunuz pelvik organlarınızı inceleme fırsatı bulur. Bu sayede endomtiozis’’in boyutu konusunda yorum yapabilir.
Bazen bu prosedür sırasında küçük bir doku alınır, buna biyopsi denir. Alınan donunun laboratuvarda incelenmesi teşhis için önemlidir.
Endometrioz aynı zamanda laparoskopi ile de tedavi edilebilir. Eğer prosedür esnasında endometriyal doku bulunursa, doktorunuz bunu almayı tercih edebilir.
Tedavi: Endometrioz’’un tedavisi semptomlarınıza ve çocuk sahibi olmak isteyip istemediğinize bağlıdır. İlaç, ameliyat veya ikisi ile birden de tedavi edilebilir. Semptomlar geri gelebileceği gibi, tedavi ağrının azalmasını sağlayabilir.
İlaçla Tedavi: Ağrıyı azaltmak için hormon tedavisi uygulanabilir. Hormonlar endometriyal dokunun büyümesini yavaşlatmaya yardımcı olabilir. En çok kullanılan hormon tedavileri arasında; doğum kontrol hapları, gonadotropin-releasing hormone (GnRH) agonistleri, progestin ve danazol’’dur. Fakat birçok kadın ilaçla tedavi yöntemi ile ağrılarından kurtulamamaktadır; çünkü ilaçlar, ağrıya sebebiyet veren adezyonları veya yara dokusunu ortadan kaldırmaz.
İlaçla tedavi her kadına uygun bir yöntem değildir. Birçok ilaçta hormon tedavisi ile ilgili bazı yan etkiler de mevcuttur. Yine de bazı kadınlar ağrının geçmesini ilaçların yan etkilerine tercih ederler.
Doğum Kontrol Hapları: Doğum kontrol hapları sıklıkla endometrioz semptomları için hastaya reçete edilmektedir. Bu haplarda var olan hormon adet döngüsünün düzenliliğini; ağrısız ve kısa geçmesini sağlar. Doğum kontrol haplarının endometrioz’’u küçülttüğü veya doğurganlığı arttırdığı konusunda bir kanıt bulunmamaktadır.
GnRH Agonistleri: GnRH menstural döngüyü kontol altında tutmaya yarayan bir hormondur. GnRH agonistleri insandaki GnRH’’a benzer nitelikte olan ilaçlardır ama çoğu zaman doğal içerikten daha kuvvetlidirler. GnRH agonistleri yumurtalıkları devre dışı bırakarak östrojen seviyesini düşürürler. Bu prosedür, menopoza benzer geçici bir süreç yaratır.
GnRH agonistleri iğne ile, bir implant ile veya burun spreyi vasıtasıyla ile verilebilirler. Genellikle endometrioz yamaları küçülür ve ağrı hafifler. GnRH cinsel ilişki sırasındaki ağrının da ortadan kalkmasına yardımcı olur. GnRH kullanan kadınlarda sıcak basmaları, baş ağrıları ve vajinal kuruluk olabilmektedir.
GnRH ile tedavi genelde 6 ay civarında sürer. GnRH kullanımınız bittikten 6 ’– 10 hafta sonra tekrar adet görmeye başlarsınız. Endometrioz semptomları, GnRH kullanmış özellikle de semptomları şiddetli olan kadınların yarısında, tekrar ortaya çıkabilmektedir.
Progestin: Progestin hormonu endometrioz yamalarını küçültmek için de kullanılır. Progestin doku üzerindeki östrojenin etkileriyle savaşır. Progestin kullanırken adet görülmez. Progestin iğne veya hap şeklinde alınabilmektedir.
Danazol: Danazol endometriyal dokuyu küçülten sentetik bir hormondur. Hap şeklinde alınır ve adet görmenizi engeller.
Danazol pelvik ağrı ve cinsel ilişki sırasında olan ağrıyı azaltmakta çok işe yarar. İlacı almayı bıraktıktan sonra 6 hafta için endometrioz semptomları genellikle geri döner. Danazol’’un yan etkileri arasında kilo artışı, sivilcelenme, ses değişikliği ve saç uzaması yer alır.
Danazol tedavisi herkese uygun bir tedavi değildir. Karaciğer, böbrek ve kalp problemi olan bayanlar danazol kullanamazlar.
Operasyon: Operasyon endometrioz’’u ve çevresindeki yaralı dokuyu almak için yapılabilmektedir. Sağlıklı yumurtalıklar ve normal fallop tüpler olası bir hamilelik şansını arttırmak amacıyla içeride bırakılır.
Yakın bir zamana kadar endometrioz operasyonları laparotomi (açık ameliyat) ile yapılmaktaydı. Bu operasyon, laparoskopiden daha kapsamlı bi operasyondur. Şu anda ise laparoskopi daha çok tercih edilmektedir. Laparoskopinin açık ameliyata göre çok fazla yararları mevcuttur. Hastanede daha kısa süreli yatış, daha küçük bir kesik ve daha çabuk iyileşme gibi avantajları vardır.
Tüm durumlarda laparoskopi uygulanamamaktadır; bazen laparotomi de gerekli olmaktadır.
Operasyon hem ağrının giderilmesi hem de kısırlık tedavisi açısından başarılıdır ancak semptomlar zamanla geri dönebilmektedir. Birçok hastada, hastalığın tekrarlamasını önlemek için hem operasyon hem de ilaçla tedavi uygulanmaktadır. Operasyon geçirmiş kadınların üçte birinde 5 yıl içerisinde tekrar bir ameliyat ihtiyacı ortaya çıkabilmektedir. Hastanın ağrısı çok şiddetli ve geçmiyorsa, doktor rahim, tüpler ve yumurtalıkların alınmasını önerebilir. Bu operasyondan sonra hasta bir daha adet görmez ve hamile kalamaz.
Hastalıkla Başa Çıkmak: Endometrioz’’u olan kadınlar bazı yaşamtarzı değişiklikleri yapmaktadır. Bu değişikliklere egzersiz, sağlıklı bir diyet programı takip etmek ve bazı rahatlatma teknikleri uygulamak dahildir. Kendini zinde hissetmek stresle başa çıkmayı ve ağrının üstesinden gelmeyi kolaylaştırıcı bir etki yapabilir.