Dün sermaye piyasalarındaki iki ayrı açıklama biz yatırımcıları şaşkına çevirdi. Biri İtalyan Unicredit Bank'ın, Yapı Kredi Bankası'ndaki hisselerini satışa çıkarmasıydı. Diğeri ise İzmir için daha önemliydi; Azeri Socar Grubu, doğrudan sahip olduğu Petkim hisselerini borsada satmak için başvuru yaptı. Üstelik bu iki yabancı şirketin satış kararı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Binali Yıldırım'ın yarınki AK Parti Olağanüstü Genel Kurulu'nda Genel Başkan ve Başbakan Adayı olarak belirlenmesinden hemen sonra yapıldı. Açıkçası Türkiye'nin 'Yıldırım Başbakan' ile yeni bir başarı hikayesi yazacağı hikayesi, yabancının umurunda olmadı.
Gelelim İzmir'in Petkim'ine! Petkim'in satacağı hissenin nominal değeri 79.8 milyon TL. Daha açık ifadeyle Azeriler, Petkim'de doğrudan sahip oldukları hisselerinin yüzde 5.32'si borsada yatırımcılara satılacak. Satış kararının açıklanmasıyla beraber Petkim hisseleri hızla düştü. 'Bize ne, şirketler hisse alır da satar da' diyebilirsiniz. Ancak tablo hiç de öyle değil. Petkim, buzdağının görünen yüzü. Buzdağının altında Aliağa'da yatırımı devam eden dev bir rafineri var. Azeri devlet petrol şirketi Socar, 2007 yılında Petkim'in yüzde 51'lik hisselerini 2 milyar dolara satın aldıktan hemen sonra Petkim Yarımadası'nda dev bir rafineri yatırımına soyundu. Koç Grubu'na ait Tüpraş Rafinerisi'nin bitişiğindeki Star Rafinerisi, her yıl 10 milyon ton Azeri ham petrolünü işleyecek büyüklükte planlandı. 'Türkiye'nin bir defada en büyük yabancı yatırımı' unvanını elde eden ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk stratejik yatırım teşvik belgesini alan 5.6 milyar dolarlık (TL cinsinden 17 milyar dolar) rafinerinin 2018 yılında üretime geçmesi planlanıyordu.
Ancak evdeki hesap çarşıya uymadı. Yatırım başladığında 100 dolar civarında olan ham petrolün varili, 30 doların altına indi. Azeri gardaşların ekonomisi inişe geçti. 'Can Azerbaycan'ın altın ve döviz rezervlerinin üçte ikisi bir yılda eridi. Azeri parası Manat, dolar karşısında yüzde 98 geriledi. İzmir Aliağa'da rafineri kurup, ham petrolü yüksek kazançlarla Türk piyasasına satmanın hayalini kuran Azeriler de şaşkına döndü. Neresinden tutarsanız tutun 60 doların altındaki petrolü işleyip satmak hiç karlı değil. Rafineri planlandığı gibi 2018'de bitse de, üretim yaptığı her gün için zarar edecek. Çünkü petrolün varili hala 50 doların altında. Uzun vadede yükseliş değil, düşüş bekleniyor. Hatta 20 dolar fiyatını konuşanlar bile var.
İşte petroldeki bu çakılmanın yan etkileri hemen ortaya çıkmaya başladı. Socar'ın bir yabancı liman şirketine kiraladığı Petkim Limanı, 2015 yılında faaliyete geçecekti. Ancak 2016'nın yarısına geldik, hala hizmete girmedi. Adı Petkim ve Socar ile adeta özdeşleşen Socar Türkiye CEO'su Kenan Yavuz, kısa süre önce kızağa çekildi. Uzun zamandır rafineri, termik santral ve diğer yatırımların ne aşamada olduğuyla ilgili bilgi gelmiyor. Üstüne üstlük bugün Petkim'de hisse senedi satışı gündeme gelince piyasada 'Azeriler Türkiye'den çekiliyor mu?' söylentileri konuşulmaya başlandı bile. İster misiniz Tüpraş'ın sahibi Koç Grubu Star Rafinerisi'ni satın alsın? Ya da Socar'ın küçük ortağı Amerikan yatırım bankası Goldman Sachs çoğunluk hisselerini devralsın? Olasılıkların derin labirentinde kaybolmanın manası yok. Bu kadar spekülasyon yeter.
Temeli dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in 'Tek millet iki devlet' sloganıyla atılan Aliağa'daki bu büyük yatırımın hikayesi bakalım nasıl sonuçlanacak?